Alles stroomt
Doe uw voordeel!
Maak gebruik van de promotiecode iDBlikRef (in te geven bij de bevestiging van het winkelmandje via de knop Bestellen) en ontvang bij een bestelling van minimum 4 artikels een korting van 40%!
De gewenste artikels worden in pdf bezorgd via mail. Hieronder de eerste alinea's van het artikel (uit tijdschrift Blikopener - schooljaar 2011-2012).
Alles begint met water, en dat niet enkel op regenachtige dagen. Dat is alvast de overtuiging van een van de oudste westerse denkers, de Griekse filosoof Herakleitos. Al in de vijfde eeuw voor Christus formuleert hij als ultieme waarheid: ‘Alles stroomt’ (in het Grieks: ‘Panta rhei’). Deze spreuk beklemtoont dat alles permanent in beweging is. Niets blijft in de tijd hetzelfde: dingen en ideeën veranderen, mensen worden ouder, alles gaat voorbij ...
Op diezelfde wijze zei Herakleitos ook dat iemand die in een rivier stapt in feite al in ander water terechtkomt dan datgene waarin hij wilde baden (het stromende water staat immers nooit stil). Tegelijk illustreert deze spreuk ook hoe essentieel water is om voortdurende dynamiek uit te drukken. Als wij het vandaag hebben over elektrische stroom of een stroom van mensen, gebruiken wij nog steeds het aloude beeld van stromend water om bewegingen onder woorden te brengen. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat ook tal van dichters en schrijvers het water als een van de centrale thema’s in hun werk hebben gebruikt en dat zij aan dat motief een grote symbolische betekenis toekennen.
Een woordenstroom
Eerst een eenvoudig voorbeeld om te illustreren hoe poëzie werkt: Eerst water, de rest komt later. Hoewel de auteur van dit ultrakorte gedicht onbekend is, zal de tekst lezers al snel vertrouwd in de oren klinken. Wie deze zinnen een paar keer heeft gehoord, kan ze immers makkelijk onthouden. Het spel met klank en ritme werkt dat in de hand: er is rijm (voor veel mensen nog altijd het meest in het oog springende kenmerk van poëzie) en klankverwantschap (eerst is een soort van anagram van rest), en er is het ritmische contrast tussen de korte eerste regel en de wat meer uitgewerkte slotregel Behalve de vorm intrigeert ook de betekenis. Tegenover het erg concrete begrip water staat bijvoorbeeld het vage rest (wat moeten wij daaronder verstaan?).
Ook de tijdsaanduidingen zijn raadselachtig. Net door die combinatie van herkenbare en vreemde elementen brengt het gedicht uiteenlopende reacties teweeg. Voor sommige lezers gaat het om een liefdesgedicht: na elk verdriet (‘water’) begint toch weer een nieuw geluk (‘rest’). Biologiefanaten herkennen dan weer het verhaal van de evolutietheorie, met het leven dat zijn oorsprong vond in de zee en daarna de aardbol veroverde. Kortom, poëzie zegt veel, maar lang niet alles. Ze vergt extra aandacht maar zorgt ook voor extra diepgang.
Sommige lezers zullen bij het voorgaande hun wenkbrauwen hebben gefronst. Zij kennen de geciteerde regels immers uit hun cursus EHBO. De uitspraak legt uit wat je precies moet doen bij brandwonden. Het belangrijkste is de wonde overvloedig onder stromend water houden; pas daarna komen de andere zorgen (een brandwondenzalf, een dokter, het ziekenhuis). In die context wint het gedicht ongetwijfeld aan gebruikswaarde en aan informatieve waarde, maar verliest het tegelijk een deel van zijn magie. Met andere woorden: poëzie is de combinatie van ideeën en gevoelens met taal. De taal heeft daarbij een informatieve functie, maar ze werkt tegelijk ook als een teaser: het gedicht is vaag en raadselachtig genoeg om de tekst te blijven herlezen. Alle poëzie is zo een eindeloze stroom van woorden, klanken, betekenissen en ervaringen; ieder detail draagt bij tot dat unieke totaaleffect. Verander iets aan de woorden, en het effect is niet langer hetzelfde.
Technische fiche
Over deze reeks
Een overzicht van teksten uit het archief van Blikopener, aangevuld met werkbladen en lessuggesties. Elk artikel is apart bestelbaar. Klik hier voor meer info over dit archief of klik op de titel om een stukje van het artikel te lezen.
De gewenste artikels worden in pdf-formaat bezorgd via mail. De teksten bevatten geen fotomateriaal of ondersteunende beelden.