Ben jij weleens de kluts kwijt?
Doe uw voordeel!
Maak gebruik van de promotiecode iDBlikRef (in te geven bij de bevestiging van het winkelmandje) en ontvang bij een bestelling van minimum 4 artikels een korting van 40%!
De gewenste artikels worden in pdf bezorgd via mail. Hieronder de eerste alinea's van het artikel (uit tijdschrift iD - schooljaar 2010-2011).
De kluts kwijt zijn, in duigen vallen en op zijn pootjes terechtkomen. Het zijn allemaal spreekwoorden en uitdrukkingen. Er moeten er tienduizenden van zijn in het Nederlands of in variëteiten daarvan, zoals de dialecten. En ze hebben soms een verrassende oorsprong …
Spreekwoorden zijn levenswijsheden in de vorm van een zin, uitdrukkingen zijn delen van zinnen. Beide hebben een figuurlijke betekenis: het zijn vaste verbindingen van woorden die een eenheid vormen en iets anders betekenen dan het geheel van de losse woorden. Wie bijvoorbeeld goed zijn boterham verdient (‘wie goed in zijn levensonderhoud kan voorzien’) verdient natuurlijk wel meer dan een boterham alleen.
Over de grenzen heen
Veel spreekwoorden zijn universeel, wat betekent dat we ze in verschillende culturen en bijgevolg ook in verschillende talen vinden, en dat ze vaak van alle tijden zijn. Wij zwijgen soms in alle talen (‘we zeggen helemaal niets’), maar in Duitsland hebben ze het over in sieben Sprachen schweigen (‘in zeven talen zwijgen’). In Vlaanderen spreken we van vijgen na Pasen, mossel noch vis en het hangt mijn voeten uit, in Nederland van mosterd na de maaltijd, vlees noch vis en het komt me de keel/de strot uit.
Een ander voorbeeld: ben jij vanmorgen met het verkeerde been uit bed gestapt? Ben je met andere woorden wat slechtgehumeurd vandaag? Dan ben je ongetwijfeld met je linkerbeen uit bed gestapt. Mit dem linken Bein zuerst aufgestanden sein, zeggen de Duitsers. Maar waarom je linkerbeen? Vroeger dacht men dat alles wat links was, slecht of minderwaardig was. Stapte je dus ’s morgens met je linkerbeen uit bed, dan begon de dag slecht. Sporen daarvan vind je ook in iets of iemand links laten liggen, wat betekent ‘zich er niet om bekommeren’. Iemand die je links laat liggen, is dus iemand die je aandacht niet verdient. En iemand die twee linker‐handen heeft, is ‘zeer onhandig’.
Universeel betekent ook dat vaak dezelfde onderwerpen aan bod komen: veel spreekwoorden zijn ontleend aan de Bijbel (een goede buur is beter dan een verre vriend; oude wijn in nieuwe zakken; wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in), aan de geschiedenis (vechten tegen de bierkaai), aan oude beroepen (in duigen vallen), aan de natuur (geen rozen zonder doornen; op zijn pootjes terechtkomen) of aan het dagelijkse leven. De ‘kluts’ in de kluts kwijt zijn verwijst bijvoorbeeld naar het klutsen van room of eieren. Dat moet met een vaste, regelmatige slag gebeuren. Als dat niet zo is, dan ben je ‘de kluts kwijt’, en dan ben je ‘in de war’, ‘weet je niet meer wat je moet doen’.
Technische fiche
Over deze reeks
Een overzicht van teksten uit het archief van iD, aangevuld met werkbladen en lessuggesties. Elk artikel is apart bestelbaar. Klik hier voor meer info over dit archief of klik op de titel om een stukje van het artikel te lezen.
De gewenste artikels worden in pdf-formaat bezorgd via mail. De teksten bevatten geen fotomateriaal of ondersteunende beelden.