De gewenste artikels worden in pdf bezorgd via mail. Hieronder de eerste alinea's van het artikel (uit tijdschrift Blikopener - schooljaar 2011-2012).
De volksverhuizingen van de 5e en 6e eeuw betekenden in de Nederlanden het einde van de stedelijke cultuur. De meeste steden werden verwoest, de inwoners trokken massaal naar het platteland. Pas tijdens de 11e eeuw bloeide de stedelijke beschaving in onze streken definitief weer op. Enkele oude Romeinse steden als Doornik en Maastricht kregen een tweede leven. Andere, zoals Gent, Brugge, Leuven en Antwerpen, ontstonden min of meer spontaan.
De middeleeuwse steden ontstonden meestal vlak bij een versterking - het castrum van een plaatselijke heer - of een abdij. Vaak lagen ze op een belangrijk verkeersknooppunt en hadden ze een rivierhaven of portus. Daarom betekent poort ook stad en is een poorter een burger van een stad. Soms groeiden steden, zoals Leuven, uit verschillende nederzettingen.
Ook Gent ontstond uit twee gehuchtjes. Een eerste, vroege kern ontwikkelde zich rond de Sint- Baafsabdij aan de samenvloeiing van de Schelde en de Leie. De tweede en definitieve portus of koopliedennederzetting lag bij het rond 900 door de Vlaamse graaf aangelegde castrum, dat later door het Gravensteen werd vervangen. De nieuwe poort beschikte dus over een belangrijk waterwegennet dat later met verschillende kanalen werd uitgebreid. Sinds de 12e eeuw was Gent via een belangrijke handelsweg verbonden met Brugge, Brussel en Keulen.
Brugge en Antwerpen ontstonden eveneens bij een castrum en hadden havens. Leuven lag op een kruispunt van wegen, aan een doorwaadbare plaats op de Dijle, waar een Karolingische graaf al in de 9e eeuw een versterking had gebouwd. De haven of werf lag ongeveer bij de huidige Vismarkt. Daar overspande de Schipbrug de Dijle, waar door verschuifbare luiken in het brugdek, eronder merende schepen werden gelost en geladen. De meeste nieuwe steden waren succesnummers. Gent was in de 14e eeuw, met zo’n 64 000 inwoners, na Londen en Parijs de grootste Europese stad ten noorden van de Alpen.
Spontane groei
De meeste middeleeuwse steden werden niet volgens plan gebouwd. De huizen werden lukraak neergezet. Naarmate de stad groeide, veranderde het wegennet in een onoverzichtelijk kluwen van straten, steegjes, beluiken, binnenplaatsen en pleinen. In de meeste gevallen was de burcht het oudste deel van de stadskern. Daarbij moet je je niet te veel voorstellen.
Zo’n burcht was oorspronkelijk een versterkte houten toren, omringd door een omheining, die bestond uit een aarden wal (met houten palissades erop) en een gracht. Binnen de omheining lagen ook nog de onderkomens van de dienaren van de heer, stallingen voor het vee, voorraadschuren en een kerk of kapel. De burcht bood bescherming aan de omwonenden in tijden van gevaar en was tevens een veilig verblijf voor de vorst of zijn vertegenwoordiger.
In Brugge besloeg de burcht een oppervlakte van 1 ha, in Gent en Antwerpen was hij tot 4 ha groot. Toen de steden groeiden, werden de burchten overbodig. De meeste zijn al in de middeleeuwen gesloopt. Andere werden dan weer versterkt en moesten zoals het Gentse Gravensteen als dwangburcht de woelige poorters onder de duim houden. Want die waren het niet altijd eens met de plannen van de Vlaamse graaf … De oudste stadsdelen liggen vaak bij de voormalige burchtpoort. Daar vestigden zich de eerste ambachtslieden en kooplui die hun producten aan de burchtbewoners verkochten. Daar lag ook de oudste markt van de stad. Van de 12e tot de 14e eeuw ontwikkelden de steden zich in een geweldig tempo. De bevolking groeide snel en weldra was de oude markt te klein. Dan legde men een nieuwe of Grote Markt aan op een braakliggend terrein in de buurt. Ook daar verrezen al vlug huizen. Zo vormde zich een nieuwe wijk. Het ontstaan van steeds nieuwe wijken is te volgen aan de hand van de kerkenbouw. Elke wijk vormde immers een eigen parochie en elke parochie bouwde haar eigen kerk.
